ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਸਾਜ਼ (ਸੰਗੀਤ ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ)

ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ

ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ-ਪ੍ਰਸਾਰ ਲਈ ਵਚਨਬੱਧ ਹੈ। ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹਿੱਤ ‘ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਸਾਜ਼’ ਨਾਮਕ ਇਹ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ 22 ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਾਜ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਪੁਖ਼ਤਾ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਉੱਘੇ ਲੋਕ ਗਾਇਕ ਪੰਮੀ ਬਾਈ ਨੇ ਬੜੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ 22 ਲੋਕ ਸਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਜੰਤਰੀਆਂ ਤੋਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਵਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਤਾ ਕਿੱਥੇ ਤੇ ਕੌਣ ਹਨ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਤੇ ਰਚਨਾ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦਾ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਸਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਾਦਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਵਾਦਨ ਬਾਰੇ ਅਨੁਭਵ ਤੋਂ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਸਾਜ਼ ਦਾ ਸੁਰੀਲਾ ਵਾਦਨ ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੂੰ ਸਮਗਰਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਹਨਾਂ 22 ਲੋਕ ਸਾਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਤੰਤੀ ਸਾਜ਼, ਫੂਕ ਵਾਲੇ ਸਾਜ਼ ਅਤੇ ਤਾਲ ਸਾਜ਼ ਤਿੰਨ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਸਾਜ਼ ਹਨ ਜੋ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ - ਸਾਰੰਗੀ, ਤੂੰਬੀ, ਰਬਾਬ, ਅਲਗੋਜ਼ੇ, ਵੰਝਲੀ, ਬੀਨ, ਸੰਖ, ਨਰਸਿੰਘਾ, ਢੋਲ, ਢੋਲਕੀ, ਡਾਰੀਆ, ਡੌਰੂ, ਡੱਫ਼, ਢੱਡ, ਨਗਾੜਾ, ਸੱਪ, ਚਿਮਟਾ, ਬੁਗਧੂ, ਮੰਜੀਰਾ, ਮਟਕਾ, ਘੂੰਗਰੂ ਅਤੇ ਖੜਤਾਲ। ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਸਾਜ਼ਾਂ ਦਾ ਏਕਲ ਤੇ ਸਮੂਹਕ ਵਾਦਨ ਇੱਕ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਸੰਗੀਤਕ ਰਚਨਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਾਸਿਲ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਲਈ ਪ੍ਰੋ. ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ (ਫੂਕ ਵਾਲੇ ਸਾਜ਼ਾਂ ਲਈ), ਸ. ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ (ਤੰਤੀ ਸਾਜ਼ਾਂ ਲਈ) ਅਤੇ ਮਾਸਟਰ ਜਨਕਰਾਜ (ਤਾਲ ਸਾਜ਼ਾਂ ਲਈ) ਨੇ ਆਪਣਾ ਵਡਮੁੱਲਾ ਸਹਿਯੋਗ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਨਿਸਚੇ ਹੀ ਇਹ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ, ਖੋਜਾਰਥੀਆਂ, ਸਿੱਖਿਆਰਥੀਆਂ ਤੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਲਈ ਲਾਹੇਵੰਦ ਸਿੱਧ ਹੋਵੇਗਾ।